dr Branko Morait, Obligacije

Prof. dr Branko Morait
Pravni fakultet
Banja Luka

 

 

PRINCIPI  EVROPSKOG UGOVORNOG PRAVA O

IZVRŠENJU UGOVORA

 

 

I

 

Jugoslavenske zemlje u tranziciji teže harmonizaciji pravnog sistema sa pravnim sistemom Evropske unije i njenih država članica. Politički cilj procesa harmonizacije prava je približavanje i sticanje punopravnog članstva u organima Evropske unije. Napredni predstavnici jugoslaveske politike i prava, u cilju realizacije povezivanja sa EU, kao osnovni metod izabrali su harmonizaciju jugoslovenskog prava sa pravom EU.[1] Kako ističe profesor Vukadinović:-U pravnom smislu, uspostavljanje unutrašnjeg tržišta podrazumeva harmonizaciju pravnih i drugih propisa u okviru Zajednice sa ciljem da se uklone postojeće i onemogući uvodjenje novih barijera u medjusobnoj trgovini izmedju država članica.- [2] Tim nastojanjima pridružuju se  i poslenici iz oblasti prava koji žive i djeluju u Republici Srpskoj odnosno Bosni i Hercegovini kao bivšoj  jugoslavenskoj zemlji koja je u procesu tranzicije. Nesumnjivo je da proces tranzicije zahvata i sve ostale bivše jugoslavenske federalne jedinice, jer je osnov harmonizacije ugovornog prava na bivšem jedinstvenom jugoslavenskom tržištu bio (i ostao) Zakon o obligacionim odnosima iz 1978. godine sa kasnijim izmjenama i dopunama.[3] Ovaj zakon je preuzet i u svim novostvorenim postjugoslavenskim državama. Proces harmonizacije ima značenje usaglašavanja propisa i približavanja njihovih rješenja. Faktori koji uslovljavaju proces harmonizacije prava su spoljni i unutrašnji. Sve bivše socijalističke jugoslavenske države prelaze prve lekcije učenja moderne demokratije. Njihova tržišta se teško oslobađaju tutorstva politike odnosno države. SFRJ je normativno, Zakonom o obligacionim odnosima, priznala jedinstveno jugoslavensko tržište i to članom 1. koji je nosio naslov:-Cilj i sadržaj zakona-, ali je izmjenama i dopunama ZOO iz 1993 brisan iz zakonskog teksta.  Danas se u EU izgrađuje koncept zajedničkog tržišta koji polazi od pojma da je unutrašnje evropsko tržište –prostor bez unutrašnjih granica na kome je obezbjeđen slobodan promet robe, lica, usluga i kapitala, u skladu sa odredbama Ugovora.-[4] Mada je u svim postjugoslavenskim nezavisnim državama proklamovan cilj : izgradnja pravne države, partijska država još nije uklonjena i žilavo istrajava transformišući se u višepartijsku državu. Umjesto principa vladavine prava i dalje je osnovni manir upravljanja državom – vladavina pravom, a pravo i dalje ostaje puko sredstvo politike umjesto da konačno postane cilj politike. I Evropska zajednica je po analogiji sa evropskim nacionalnim državama zasnovana na pravu ( rules of law) i konceptu pravne države (Rechtstaat) tako da se i njeni propisi zasnivaju na načelu ustavnosti i zakonitosti i da se prilikom donošenja moraju pozivati na pravni osnov nadležnog organa zakonodavne vlasti.[5] Jednom rječju otpor promjenama društveno-političkog i ekonomskog pravnog sistema je i dalje nesavladiv.

S druge strane, u nastojanju da ovaj prostor prilagode svojim državnim i nacionalim interesima velike evropske zemlje pokušavaju da “pomognu” i preko svojih eksperata modifikacije pravnih sistema zemljama u tranziciji. U pristupu ovom zadatku ti eksperti nastupaju sa dvije osnovne predrasude: prva je da oni ulaze u sisteme ideoloških a ne pravnih normi a druga je da su norme pravnih sistema naših tranzicijskih zemalja anahrone; da pripadaju tradiciji a ne evropskom pravnom krugu. Najzad, veliki nedostatak jeste njihova arogantna nekompetentnost koja se prepoznaje najčešće kroz potpuno nepoznavanje naših zakona {to smo lično doživjeli od eksperata koji su upućeni u Bosnu da izrade Nacrt zakona o obligacionim odnosima. Čini se da su ti eksperti željni reformisanja prava koje nisu u stanju da izvedu u svojim zemljama tako što bi npr. reformisali građansko pravo u Njemačkoj, nego su ovdje  iskoristili lijepu priliku da  eksperimentišu na našem terenu i da se zanose pravljenjem zakona-modela koji će, po njihovom optimističkom shvatanju, postati zakon-uzor za sve zemlje Evrope i obrazac nekog budućeg jedinstvenog Evropskog zakonika o privatnom pravu.[6]

 

II

 

Kao jedna od dobro ocjenjenih podloga za unifikaciju evropskog obligacionog prava uzimaju se Principi evropskog ugovornog prava koje je pripremila tzv. Lando komisija. Ova parcijalna, nevladina, ekspertska skica opšteg dijela ugovornog prava pripremljena je od grupe poznatih evropskih pravnika okupljenih u Komisiji za evropsko ugovorno pravo.[7] Namjera ove komisije izražena je u članu 1:101:, (1) Opštih odredbi Principa kao intencija da se ova načela odnosno principi primjenjuju kao opšta pravila ugovornog prava u Evropskoj uniji.

Jedinstveni principi i jednoobrazna terminologija smatra se za imperativ evropske poslovne  (trgovačke) zajednice a metoda harmonizacije je način njenog prihvatanja koji je promovisala Lando komisija.[8]

Ciljevi Principa su raznovrsni. Oni treba da služe kao podloga za izradu budućeg jedinstvenog Evropskog zakona o ugovorima, i

• da posluže kao osnova budućeg kodifikovanja ugovornih prava u državama članicama EU;
• da budu uzor za modernizaciju ugovornog prava zemalja izvan EU a naročito evropskih zemalja u tranziciji koje su obuhvaćene pravnim reformama;
• u međunarodnoj poslovnoj praksi mogu poslužiti za formulisanje ugovornih rješenja prilikom zaključivanja ugovora, i
• mogu da se koriste pred arbitražnim i institucionalnim sudskim forumima kao izvor materijalnog prava za rješavanje privatno-pravnih sporova sa međunarodnim elementom.[9]

 

Za potrebe ovoga rada mi smo se odlučili ispitati uticaj Principa evropskog ugovornog prava na jugoslovensko obligaciono pravo i zakonska rješenja koja o ispunjenju ugovornih obaveza sadrži Zakon o obligacionim odnosima.

 

III

 

Principi evropskog ugovornog prava su postavljeni na sveobuhvatnoj koncepciji jedinstva obligacionog prava koja je ugrađena i u osnovna načela Zakona o obligacionim odnosima. Sve ono što je u građanskim i trgovačkim zakonicima uređivano odvojeno, a što se prema shvatanjima pravne teorije i sudske prakse moglo objediniti u jedinstveni institut i primjeniti na sve subjekte obligacionih odnosa, postaje osnovom jedinstvenog uređivanja pravila obligacionog prava. Prilikom nastanka Zakona o obligacionim odnosima jedinstvo pravila podrazumjevalo je da se ista pravila primjenjuju i na građansko-pravne i na privredno-pravne obligacione odnose a da ih, u slučaju spora, primjenjuju isti pravosudni ograni na sve subjekte obligacionih odnosa. To je izričito regulisano u osnovnom načelu sadržanom u članu 25 stav 1. ZOO prema kojem odredbe ZOO koje se odnose na ugovore primjenjuju se na sve vrste ugovora, dakle, i na ugovore u privredi, ukoliko za ugovore u privredi nije izričito drugačije određeno.

U ovom smislu Principi evropskog ugovornog prava  idu i dalje od načela jedinstava obligacionog prava, kada se uređuju obligacije iz ugovora. Naime, pravila Principa se mogu primjenjivati kao i odredbe ZOO : “kako na građanske tako i na trgovačke ugovore”, ali i “kako na unutrašnje, tako i međunarodne ugovore”.[10] Međutim, ZOO u primjeni pojedinih odredbi ide i dalje u strukturu izvora obligacija tako što u članu 25 stav 3. određuje da se odredbe ZOO koje se odnose na ugovore shodno primjenjuju  i na druge pravne poslove.

 

IV

  

Principi evropskog ugovornog prava u VII poglavlju uređuju pravila ispunjenja obligacija iz ugovora, kao jednog od izvora obligacija. Ovo poglavlje Principa sadrži pravila o mjestu, vremenu i načinu ispunjenja, subjektima ispunjenja, isplati, uračunavanju ispunjenja i troškovima ispunjenja.

 

MJESTO ISPUNJENJA (član 7: 101:)

 

Kao opšte pravilo za mjesto ispunjenja Principi ovo pitanje ostavljaju autonomiji volje ugovornih strana. Principi prepuštaju da se tumačenjem ugovora utvrdi mjesto ispunjenja, ukoliko ono nije izričito ugovoreno.

Prema članu 319 stav 1 ZOO mjesto ispunjenja može biti utvrđeno ugovorom ili zakonom, a u stavu 2 istog člana ZOO upućuje ugovarače da mjesto izvršenja pronalaze tumačenjem ugovora prema svrsi posla, prirodi obaveze ili ostalim okolnostima.

Prema Principima, ukoliko mjesto ispunjenja nije ugovoreno  ili se iz ugovora ne može utvrditi, tada se mjesto ispunjenja određuje prema dispozitivnim pravilima tako: (a)  za novčane obaveze , mjesto poslovnog sjedišta (place of business) povjerioca u vrijeme zaključenja ugovora, i (b) za nenovčane obaveze, poslovno sjedište dužnika u vrijeme zaključenja ugovora.

U stavu (2) ugovorna strana  koja poslovno operiše na više različitih mjesta  smatrat će se da je zaključila ugovor u onom od tih “poslovnih sjedišta” koje ima najviše veze sa ugovorom u vrijeme njegovog zaključivanja.

U stavu (3) definiše se prebivalište kao mjesto ispunjenja obaveze one ugovorne strane koja se ne bavi  “biznisom” .

Ova rješenja iz člana 7:101: Principa su analogna rješenjima ovog pitanja u članu 319 i 320 ZOO.

 

VRIJEME ISPUNJENJA (član 7:102:)

 

Isto kao kod propisivanja pravila za mjesto ispunjenja  Principi i kod uređivanja pravila o vremenu ispunjenja polaze od “slobode ugovaranja” iz člana 1:102: Principa tako što ostavljaju ugovornim stranama da slobodno ugovore vrijeme ispunjenja.

Vrijeme ispunjenja može biti određeno kao u tački (1) ovog člana, ali i odredivo tako što se iz ugovora, tumačenjem može utvrditi.

Određivanje vremena ispunjenja prema tački (2) ovog člana Principa može biti prepušteno  i slobodnoj inicijativi samo jedne ugovorne strane.

Ukoliko se na opisanim pretpostavkama  ne može utvrditi vrijeme  ispunjenja ugovorne obaveze, obaveze se, prema tački (3) ovog člana moraju izvršiti u razumnom roku od zaključenja ugovora.

Prema opisanim rješenjima Principa, za razliku od ZOO u kojem “kad rok nije određen” ili je neodrediv prema svrsi posla, prirodi obaveze i drugih okolnosti, rok postavlja povjerilac svojim zahtjevom dužniku da izvrši obavezu (član 314 ZOO) u Principima je data široka  mogućnost pozivanja dužnika na ispunjenje obaveze kroz pravni standard “razumni rok”. “Razumni rok” poznaje i ZOO u čl. 125 i 129. kod pravila o raskidanju fiksnog ugovora i raskidanju ugovora sa uzastopnim obavezama. Principi u odredbi člana 1: 302: daju mjerila razumnog postupanja koja se mogu primijeniti i za određivanje razumnog roka. Prema Principima, razumno je ono što bi pošteni i savjesni ugovarači u istoj situaciji  odnosno konkretnoj situaciji smatrali razumnim.  Pri procjeni onoga šta se smatra razumnim, pa tako i pri procjeni razumne cijene, kao kriteriji uzimaju se : priroda i cilj ugovora, okolnosti date situacije, uzanse i običaji, zvanja i profesije kojih se ugovorna sadržina tiče i koja bi trebalo uzeti u obzir.

Odredba člana 7:103: govori o ispunjenju prije roka. Načelni je stav da ispunjenje prije roka koje nije u interesu povjerilačke ugovorne strane može biti od nje odbijeno.

U odredbi člana 315 stav 1 ZOO predviđeno je pravo dužnika da prije roka ispuni svoju obavezu, ako je rok ugovoren isključivo u interesu dužnika.  U stavu 2 člana 315 ZOO prepušteno je autonomiji volje povjerioca da odbije ili prihvati ispunjenje duga prije roka. Pored toga u članu 316 ZOO utvrđeno je pravo povjerioca  da zahtjeva ispunjenje duga prije roka. Zakon o obligacionim odnosima je, prilikom određivanja pravila o novčanim obavezama, stipulisao zakonsku prezumpciju  postojanja interesa dužnika  za ispunjenje novčane obaveze prije roka. Tog prava, prilikom ispunjenja novčane obaveze, dužnik se  ne može ni odreći, a ugovorna odredba o odricanju dužnika unaprijed od ovog prava  je ništava (član 398 st. 1.2.ZOO).

U stavu (2) člana 7:103: Principa, ako se ponuđena, povjerilačka, ugovorna strana složi sa predlogom izvršenja prije roka, prihvat ponude dužnika ne utiče na vrijeme koje je utvrđeno za izvršenje obaveze te strane.

U članu 7:104: Principa utvrđena je obaveza istovremenog ispunjenja  ugovora kod kojih je takav način ispunjenja moguć. Time je data zakonska pretpostavka u korist istovremenog ispunjenja.

U ZOO je stipulisano dispozitivno pravilo istovremenog ispunjenja obaveza ugovornih strana  u dvostranim ugovorima (122 i 123 ZOO).

Najzad, odredba člana 7:109: uređuje dispozitivna pravila o uračunavanju ispunjenja.

Ukoliko jedna ugovorna strana duguje više ispunjenja obaveza čiji su predmeti istorodni, a ponuđeno izvršenje nije dovoljno za ispunjenje svih obaveza , tada dužnik -isplatilac svojom izjavom  određuje na koju se od više obaveza njegovo izvršenje odnosi. Isto rješenje sadrži član 212 stav 1 ZOO.

Ukoliko dužnik-isplatilac ne iskoristi svoje ovlašćenje i ne odredi koju obavezu od više istovrsnih jednim ispunjenjem namiruje, tada ovlaštenje izbora obaveze prelazi na povjerioca-primaoca ispunjenja. Ovlašćenje na određivanje tj. preciziranje ispunjenja biće nevažeće ako je dato za ispunjewnje obaveze koja nije dospjela ili koja nije punovažno nastala ili koja je sporna.

Ukoliko nijedna ugovorna strana ne odredi kojoj obavezi se treba uračunati određeno ispunjenje kada između istih lica postoji više istovrsnih obaveza, ispunjenje će se obračunati onim redosljedom koji određuju Principi sljedećim kriterijumima:

• kada nedostaje bilo dužnikova ili povjeriočeva izjava o uračunavanju, obaveza se namiruje redom kako je dospjela (isto pravilo sadrži član 312 stav 2. ZOO;
• ako je više istovrsnih obaveza istovremeno dospjelo, ili su na redu da dospiju, prvo se namiruju one koje su najslabije obezbjeđene (isto član 312 stav 3. ZOO);
• ako su sve obaveze podjednako obezbjeđene odnosno zagarantovane onda se prvo namiruje ona koja je dužniku na najvećem teretu (isto član 312 stav 3. ZOO);
• ako dužnika sve obaveze podjednako opterećuju tada se namiruje prvo ona obaveza koja je najranije nastala (član 312. stav 4. ZOO).

 

U koliko se prema svim navedenim kriterijumima Principa ne može izvršiti identifikacija ispunjenja i obaveze na koju se ono odnosi (vidi član 312 stav 4 ZOO), odnosno ako su kriteriji koje Principi predviđaju u ovu svrhu neprimjenjivi, ono što je ispunjeno raspoređuje se srazmjerno na sve obaveze.

Što se tiče troškova i kamata prilikom ispunjenja novčanih obligacija, u situaciji kada među dužnicima postoji više istovrsnih novčanih obaveza a dužnikovo ispunjenje ne može da namiri sve te obaveze, jedna dužnikova isplata uračunaće se prvenstveno za troškove, zatim kamate i tek na trećem mjestu u glavnicu duga (vidi član 313 ZOO) ukoliko, prema Principima, povjerilac nije svojom izjavom odredio drugačije.

 

 

NAČIN ISPUNJENJA

 

Odredba člana 7:105: Principa uređuje način ispunjenja obaveze sa više predmeta, tj. alternativnih obaveza (vidi čl. 403-408 ZOO). “Pravo izbora” je dispozitivno pravilo i pripada dužniku osim ako okolnosti ne nalažu drugačije (član 7: 105: (1) Principa). Ukoliko “pravo izbora” ne vrši dužnik ” pravo izbora” prelazi na povjerioca  (član 7:105:(2) Principa). Prema odredbi člana 405 stav 2 ZOO “pravo izbora” može preći samo na dužnika jedino u slučaju ako je ugovoreno  da pravo izbora pripada povjeriocu pa ga povjerilac ne vrši.

Ako zadocnjenje sa vršenjem “prava izbora” , tj. trajanje prava izbora, nije bitno za ispuwnjenje obaveze, druga strana može dati ovlašćeniku “prava izbora” naknadni primjeren rok za vršenje prava izbora. U ovakvoj situaciji tek ukoliko istekne naknadno primjereni rok za vršenje prava izbora, ovo pravo će preći na drugu stranu (član 7: 105: (2) (b) Principa).

 

NEPRIHVATANJE ISPUNJENJA

 

Za ispunjenje određenih ugovora ponekad je nužno sadejstvo povjerioca. Predmet obaveze ne može uvijek biti novac. Kada primalac ispunjenja (povjerilac) propusti da prihvati ispunjenje tada isplatilac (dužnik) mora preduzeti razumne mjere da tu imovinu zaštiti i očuva (član 7: 110: (1) Principa,   odnosno isto  vidi u članu 326 stav 3. ZOO).

Kada je urednom dužniku-isplatiocu ostala imovina kojom može ispuniti svoju obavezu, ali zbog propusta druge strane (primaoca ispunjenja) povjerioca to nije u stanju da realizuje, ima pravo da istu imovinu deponuje kod trećeg lica i o tome obavjesti drugu stranu ili da izvrši  prodaju predmeta ispunjenja prethodno obavjestiviši drugu stranu (član 7:110: (2), (a) i (b) Principa). Slično pravilo sadrži odredba člana 329 i člana 333 ZOO.

Dužniku – ispuniocu prepušta se da izabere razuman način likvidacije odnosno unovčavanja predmeta ispunjenja ako je isti podložan brzom kvarenju ili nerazumno skupom održavanju, tj. čuvanju (član 7: 110: (3) Principa). Analogna rješenja sadrži odredba člana 333 ZOO .

Troškove izazvane neprihvatanjem predmeta ispunjenja od strane povjerioca, dužnik-isplatilac odnosno zakonski staralac imovine ima pravo da nadoknadi  ili da ih nadoknadi od prodajne cijene dobijene  od prodaje predmeta ispunjenja (član 7: 110: (4) Principa ) isto kao u članu 332 i 335 ZOO.

Neprihvatanje uredne isplate novčane obaveze može se zamijeniti deponovanjem nakon izvršene obavijesti povjeriocu (član 7: 111: Principa). Zakon o obligacionim odnosima isto ovo pitanje uređuje pravilima o polaganju kod suda (član 327 ZOO) odnosno pravilima o predaji na čuvanje drugom licu  (član 328 ZOO).

 

NAČIN ISPLATE NOVČANE OBAVEZE

 

Isplata novčane obaveze vrši se na bilo koji uobičajen način u poslovnim odnosima (član 7: 107: (1) Principa). ZOO navodi kao uobičajene načine plaćanja novcem one koje se vrše podsredstvom banke ili pošte (član 318 stav 1. i 2. ZOO).

Ukoliko je povjerilac prihvatio plaćanje čekom ili platnim nalogom ovaj način plaćanja smatraće se punovažno ugovoreno među strankama, samo ako bude efektivno obaveza isplaćena (član 7: 107: (2) Principa). Zakon o obligacionim odnosima ovakav način plaćanja uređuje tako što pretpostavlja da su se strane saglasile o plaćanju čekovnom uplatnicom na povjeriočev račun  i da je isplata izvršena tek onda kada dužnik uplati dužni iznos utvrđen čekovnom uplatnicom u korist označenog računa (član 318 stav 3 ZOO).

 

 

VALUTA PLAĆANJA

 

Valuta plaćanja ulazi u domen slobode ugovaranja i njen izbor prepušta se saglasnosti volja ugovornih strana. Ova odredba iz član 7:108: (1) Principa tipična je za ugovore sa inostranim elementom.

Dispozitivna norma iz odredbe člana 7: 108 : (2) Principa (kada ne postoji sporazum stranaka o određivanju valute plaćanja) podrazumijeva plaćanje u valuti mjesta plaćanja prema preovlađujućem kursu u mjestu plaćanja na dan isplate, tj. u vrijeme kada plaćanje treba da se izvrši. Ova odredba principa je analogna odredbi člana 395 ZOO koja nosi naslov: “valuta obaveze” .

U slučaju zadocnjenja sa plaćanjem, povjerilac može zahtijevati da se plaćanje izvrši u valuti mjesta plaćanja prema kursu koji je preovlađivao u vrijeme kada je plaćanje trebalo biti izvršeno ili u vrijeme isplate (član 7: 108: (3) Principa).

 

 

SUBJEKTI ISPUNJENJA

 

Ugovorom se može utvrditi obaveza ličnog ispunjavanja obaveze iz ugovora od  strane dužnika. U takvom, ugovorenom, slučaju ispunjenje obaveze od strane trećeg lica ne oslobađa dužnika obaveze, međutim, povjerilac je dužan primiti ispunjenje od trećeg lica čije je djelovanje odobrio dužnik, tj. ako treće lice djeluje kao isplatilac uz pristanak dužnika (član 7:106: (1) (a) Principa) ; ili , ako treće lice ima pravni interes da ispuni obavezu, a dužnik nije započeo ispunjenje  niti ga namjerava započeti do isteka roka za ispunjenje (član 7:106:(1) (a) Principa).

 

 

TROŠKOVI ISPUNJENJA

 

Redovne troškove ispunjenja snosi svaka ugovorna strana kako su za nju ti troškovi nastali i na koju pada obaveza izvršenja (član 7:112: Principa). Prema članu 298 ZOO troškove ispunjenja snosi dužnik u koliko ih nije ispunio povjerilac.

 

 

V

 

Sve što je do sada rečeno o ispunjenju obaveza iz ugovora suprotno je ponašanju subjekata obligacija koje Principi u odredbi člana 1:301: (4) označavaju kao “neispunjenje”. Značenje termina “neispunjenje” određeno je kao propuštanje da se izvrši obaveza iz ugovora, opravdano ili neopravdano a uključuje i zadocnjenje u ispunjenju , neuredno ili manjkavo ispunjenje ili izostanak saradnje, sadejstva, ugovornih strana kada je takva saradnja neophodna radi postizanja punog dejstva ugovora tj. prestanka obligacija ispunjenjem.

Ukoliko posmatramo proces stvaranja unutrašnjeg tržišta u jedinstvenoj Evropi bez granica i povećanje obima prava i interesa državljana država članica uvođenjem pojma –građanina Unije, to je i regulativa kojom se to želi postići u osnovi fokusa interesovanja svih rubnih zemalja koje gravitiraju Uniji.

Ako bismo ovom prilikom slijedili Kelzenovo shvatanje pravne norme onda bi mogli da ispunjenje predstavimo kao –sankciju- u obligacionom odnosu., jer je, poznato svođenje pravne norme od Kelzena na –sankciju-. Hoćemo da istaknemo da je ispunjenje primarni cilj obligacije i da obligacija i ne nastaje radi ičega drugog osim radi ispunjenja. Otuda je i ugovorna obligaciono-pravna norma koncentrisana na ispunjenje kao svoj osnovni cilj. I kod obligacija ne stupa ispunjenje u dejstvo tek ako je dispozicija, tj. regulativa poželjnog ponašanja prekršena, već je ispunjewnje primarno u obligaciji. To ne znači da ne postoji odgovornost za neispunjenje. Neispunjenje obligacije ako se javi kao delikt, tj.-ponašanje onog lica protiv koga je uperena sankcija,[11]samo će dovesti do ponavljanja sankcije,tj. do ispunjenja prinudnim putem ili surogata ispunjenja.  Ispunjenje obligacije, kao cilj obligacije, po svome značaju se približava i Kelzenovom shvatanju primarnog značaja sankcije kao cilja prava, ali, istovremeno, ima i značenje dispozicije, odnosno poštovanja regulisanog poželjnog ponašanja, što je, s druge strane, cilj prava prema shvatanjima Kelzenovih oponenata.[12]

Principe evropskog ugovornog prava (The Principles of European Contract Law, skra}eno: -PECL-)  koje je donijela i 1998. godine objavila Komisija za evropsko ugovorno pravo, uzeli smo za metu poređenja sa važećim riješenjima Zakona o obligacionim odnosima u oblasti ispunjenja obligacija nastalih iz ugovora.

Ovo smo učinili zbog toga što  –PECL-  nema prirodu međunarodne konvencije, (kakva je, na pr. Konvencija Ujedinjenih nacija o ugovorima o međunarodnoj prodaji robe iz 1980.g., poznata kao “Bečka konvencija” i kakvi su UNIDROIT Principi za međunarodne trgovačke ugovore (skraćeno: “UCP”), nego unifikuju pravila međunarodnog poslovnog prava kreiranjem dispozitivnih pravnih pravila koja se stavljaju na raspolaganje međunarodnim poslovnim krugovima.[13] Smatra se da je regulisanje međunarodnih poslovnih odnosa putem autonomnih pravnih dokumenata cjelishodnije u odnosu na raniju praksu uređivanja ovih odnosa multilateralnim konvencijama.[14]

Pošto je unifikacija prava međunarodne prodaje bila korak ka stvaranju unifikovanog opšteg dijela međunarodnog privrednog prava[15], to je zapažena situacija i kod nastanka obligacionog prava u jugoslavenskom pravnom sistemu zbog značajnog uticaja koji su pravila Opštih uzansi za promet robom imala u redakciji pravila Zakona o obligacionim odnosima. PECL ima mnogostruki značaj, jer je svrha Principa da posluže u okvirima EU, između ostalog, kao bazični dio budućeg jedinstvenog Evropskog zakonika za privatno pravo i kao osnov za formulisanje pravila ugovornog prava država članica EU,[16] dakle nacionalnih zakonodavstava pojedinih država članica. Pravila PECL nisu predvi|ena samo za trgovačke nego i za potrošačke ugovore.[17] Drugim riječima, to su i privredno-pravni i građansko pravni obligacioni ugovori, prema jugoslavenskoj pravnoj terminologiji. Pored toga, svrha PECL da se ne primjenjuju samo na trgovačke poslove već i na potrošačke ugovore kao i da se pravila PECL afirmišu kao opšta pravila ugovornog prava na cijeloj teritoriji EU, navodi na poređenje i utvrđivanje potrebe recepcije ovih pravila u jugoslavensko obligaciono pravo.

Pošto smo u ovom radu izvršili dogmatsku analizu normativnog sadržaja odredaba PECL i uporedili ih sa odredbama ZOO zaključili smo da su riješenja iz ZOO potpuno kompatibilna najmodernijim evropskim riješenjima o ispunjenju ugovora. Da je naš zaključak valjan govori i podatak da je u izradi Nacrta Zakona o obligacionim odnosima u Bosni i Hercegovini kako za Entitet FBiH tako i za entitet RS redaktor pomenutog nacrta, prof.dr  Helmut Russmann sa Univerzitetа Saarbrucken , prihvatio tj. preuzeo u taj nacrt sve i jednu odredbu ZOO koja reguliše ISPUNJENJE OBLIGACIJA. To je najnovije priznanje savremenosti i kompatibilnosti riješenja koja sadrži važeći Zakon o obligacionim odnosima koji pripada najmodernijim evropskim kodifikacijama u najvećem dijelu svojih riješenja.

 

 

Prof. dr Branko Morait

 

Principi evropskog ugovornog pravao izvršenju ugovora

 

R  E  Z  I  M  E

 

U članku se ističe značaj harmonizacije jugoslavenskog prava sa pravom EU kao osnovnog metoda tranzicije pravnog sistema kao jednog od važnih segmenata cjelokupne tranzicije postsocijalističkih zemalja. Cilj tranzicije postsocijalističkih zemalja je demokratizacija društva i prilagođavanje tržišnim uslovima poslovanja kako bi se učinili kompatibilnm poretku koji vlada u zemljama članicama EU i na zajedničkom odnosno jedinstvenom tržištu.

Da bi se politički ciljevi približavanja Evropskoj uniji realizovali nužan je i ekspertski pristup u raznim oblastima privrede i prava. Taj pristup ima dvije strane: inostranu i domaću. Modifikovanje domaćih pravnih principa i riješenja od strane inostranihh eksperata nosi sa sobom rizik stvaranja novog prava nepoznatog našim pravnicima i građanima. U inicijativi za sazivanje međunarodnog naučnog skupa na temu: «Načela evropskog ugovornog prava i jugoslovensko pravo – prilog harmonizaciji jugoslovenskog prava» organizator je pokazao pravi pristup. Nesumnjivo je potrebno uvažiti i ono što se kolokvijalno naziva «domaća pamet». Po pitanju harmonizacije jugoslovenskog obligacionog prava obligacionom pravu EU nesumnjiv doprinos mogu dati domaći pravnici.

To potvrđuju i rezultati istraživanja koji se publikuju u ovom članku o tome da su pravila o ispunjenju obligacija utvrđena u Zakonu o obligacionim odnosima nesumnjivo ravna sa idejama i riješenjima koja donose Principi evropskog ugovornog prava o istom pitanju. Pošto je Zakon o obligacionim odnosima donesen mnogo prije Principa to možemo biti ponosni da je na direktan ili indirektan način poslužio redaktorima Principa kao uzor u kreiranju najmodernijih pravila evropskog ugovornog prava.

[1] Vidi :Prof.dr Radovan D. Vukadinovć}:-Usklađivanje prava SR Jugoslavije sa pravom Evropske unije-, Niš,1999.str 49., gdje se, između ostalog, ističe da :-osnovnu inspiraciju za harmonizaciju (usklađivanje) domaćeg prava sa pravom EU treba uzeti:-Belu knjigu o pripremanju pridruženih zemalja Centralne i Istočne Evrope za ulazak u Evropsku uniju.-

[2] Prof.dr Radovan Vukadinović:-Pojam komunitarnog pravnog sistema i pravne karakteristike unutrašnjeg tržišta u Evropskoj zajednici-, Zbornik referata sa Savetovanja održanog u Vrnjačkoj Banji 24. i 25. novembra 1994.g., Kragujevac, 1994., str. 9.

[3] Kako ističe profesor Vukadinović:-SRJ nema više institucionalnih odnosa sa EU, (tj. u vrijeme sankcija, napomena B.M.). Zbog toga će jugoslavenski privredni subjekti nakon skidanja sankcija svoje trgovinske odnose regulisati isključivo konkretnim međusobnim privatnopravnim ugovorima, pri čemu moraju voditi računa o domaćim (jugoslavenskim ) propisima, propisima unutrašnjeg prava države članice ugovornog partnera i komunitarnog prava.-, Ibid, 12.

[4] Ibid., 11.

[5] Ibid.,15.

[6] Vidi kod : Prof. dr Milena Petrović: “Principi evropskog ugovornog prava”, “Srbija i evropsko pravo”, knjiga IV , Kragujevac 1999-2000., str. 57.

[7] Ibid., 58.

[8] Ibid.

[9] Ibid; 59.

[10] Ibid, str. 61.

[11] Mr Suzana Medar: -Struktura pravne norme po Hansu Kelzenu-, Zbornik radova Pravnog fakulteta iz Niša, XXXVIII-XXXIX, 1998-1999.g., str. 185.

[12] Ibid., str. 192.

[13] Predrag Cvetković:_Unifikacija opšteg dela međunarodnog privrednog ugovornog prava, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu, XXXVIII-XXXIX, Niš,1998-1999.g., str. 211,212

[14] Ibid.

[15] Ibid.,str.214.

[16] Ibid., 216.

[17] Ibid.,217.