dr Branko Morait, Obligacije

Dr Branko Morait, redovni profesor
Pravnog fakulteta Univerziteta u Banja Luci

 

PRAVO NA DOSTOJANSTVO LIČNOSTI (EUTANAZIJU) U PREDNACRTU GRAĐANSKOG ZAKONIKA REPUBLIKE SRBIJE

 

„Za našu kulturu fizičko ubistvo izgleda strašno.Život smo proglasili za najvišu vrijednost, a sve više mu oduzimamo smisao. Uništavamo suštinu života, a štitimo praznu ljušturu. Ima mnogo strašnijih ponižavanja i okrutnijih psihičkih ubistava. Ima teških socijalnih ubistava čitavih porodica i društvenih grupa. To niko ne smatra zločinom. Mi smo perverzna civilizacija. Štitimo čovjekov život, a ne damo mu da živi kao čovjek.“[1]

 

Uvod

            Prednacrt Građanskog zakonika Republike Srbije dobio je Opšti deo u okviru kojeg su obrađena i prava ličnosti.[2] Čini se da se ovaj odsek može podijeliti na dva dijela, na prvi dio-prava ličnosti i drugi dio-pravo na eutanaziju. Mada se i prava ličnosti dugo i kontroverzno afirmišu u pravu, još je teža i kontroverznija afirmacija prava na eutanaziju. Čini se da prava ličnosti imaju svoju biološku podlogu u egzistenciji čovjeka, dok pravo na eutanaziju gasi sva lična prava, jer dovodi do prestanka čovjekove egzistencije. Otuda je afirmacija prava na eutanaziju u okvirima prava ličnosti otvorena za raspravu. Posmatrajući predloženu regulativu čini se da ona ima tri dijela: pravo na dostojanstvo, lična prava i pravo na eutanaziju. Pravo na dostojanstvo je osnova svih ličnih prava dok je pravo na eutanaziju negacija svih ličnih prava. Otuda nama se čini da je u materiji zaštite suštine čovjekovog bića, dostojanstvo osnova svega, postament na kojem sve počiva. Lična prava su izvedena iz dostojanstva koje je stvorilo mogućnost za društveno priznanje i društveni život čovjeka. Na kraju, kao mogućnost nestanka svih ličnih prava pojavljuje se pravo na eutanaziju. Radi se o konstituisanju eutanazije kao prava, ličnog prava. Prava ličnosti su vezana za egzistenciju ličnosti. Nema prava bez ličnosti. Legalizacija eutanazije znači mogućnost nestanka ličnosti pa tako i ličnih prava. Da li legalizacija eutanazije ima svoj izvor, svoju podlogu u dostojanstvu kao postamentu svih ličnih prava odnosno prava ličnosti?

Ljudsko dostojanstvo

Ljudsko dostojanstvo je preduslov svih prava, svih ljudskih prava i prava ličnosti. Zbog toga ga možemo smatrati i statusom i ne možemo se složiti sa stavom koji glasi: „Svjesni da je naziv pravo na dostojanstvo, čast i ugled suviše dugačak i suviše opisan da bi mogao dobro igrati ulogu pravnog termina, mi ćemo se služiti kraćim (i uobičajenim) nazivom-pravo na čast i ugled.“[3]

Ako pođemo od hipoteze da je pravo na ljudsko dostojanstvo, status, a ne pravo, postavlja se pitanje kako zaštititi status? Statusna prava određuju opšti pravni položaj lica, kao što je pravna i poslovna sposobnost, rođenje, smrt, srodstvo, državljanstvo, bračno stanje i sl. U statusne stvari ulaze i prava ličnosti. O statusnim stvarima staraju se organi uprave koji evidentiraju statuse i izdaju javne isprave u vezi sa statusom lica. Dio statusnih stvari uređuje sud u vanparničnom postupku.[4]

Teško je prihvatiti odrednicu člana 83. Prednacrta koja predviđa zaštitu od protivpravnog ponašanja ako se ona ne dovede u vezu sa pravom na naknadu štete kao indirektnom sankcijom povrede ljudskog dostojanstva kada je povredom ličnog prava došlo i do prouzrokovanja štete. Ako je dostojanstvo, slijedeći Kantovo učenje, neprocjenjivo onda se obračunavanje naknade ne javlja kao naknada štete već kao novčana kazna.

Procjena povrede ljudskog dostojanstva prevazilazi uobičajene standarde poznate iz obligacionog prava. Upravo jedan primjer iz njemačkog pravnog iskustva o zaštiti dostojanstva na to ukazuje. U jednom slučaju, Ustavni sud Njemačke je stavio van snage odredbu Zakona o bezbjednosti avio-saobraćaja koja bi omogućavala vojsci da obori svaki avion koji se koristi za izvođenje terorističkih napada. U osluci Ustavnog suda Njemačke iz februara 2006. godine, ističe se da je ova zakonska odredba inkompatibilna sa garancijom prava na život iz odredbe člana 2. stav 2. Njemačkog Ustava, a u vezi sa garancijom dostojanstva čovjeka iz člana 1. Osnovnog zakona. Ovakva odredba omogućava državi da ljude koji se nalaze u letilici, a koji ne učestvuju u izvršenju zločina terorizma, liši života u cilju spašavanja drugih ljudi. Na ovaj način taoci u avionu stavljeni su u poziciju objekta, a vrijednost koju za sebe posjeduju kao ljudska bića im se odriče.[5] Znači dostojanstvo je vrijednost koju svako za sebe posjeduje kao ljudsko biće. Za definisanje pojma dostojanstva korisno  je upotrebiti tzv. „objekt-formulu“ po kojoj je negiranje čovjekovih imanentnih vrijednosti i njegovo stavljanje u položaj sredstva, odnosno objekta radi ostvarenja određenih ciljeva nedospustivo sa stanovišta ustavne garancije ljudskog dostojanstva.[6] Čovjek se ne može svesti u status pukog objekta, tako da je dostojanstvo status pojedinca obdarenog dostojanstvom i neotuđivim pravima. Kao što je odredba člana 80. Prednacrta potcrtala pravo na dostojanstvo u stavu 1. i prava iz dostojanstva u stavu 2., ostavila je dostojanstvo nedefinisano. Međutim, tako postupa i član 1. Povelje o ljudskim pravimaUN kada izriče stav: „Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima.“ Po svemu izlazi da se povreda dostojanstva projektuje kao povreda prava ličnosti. Da li je dostojanstvo jedno od prava ličnosti ili nosač odnosno okvir za sva prava ličnosti, ili status odnosno najviša ljudska vrijednost, ono zaslužuje zaštitu i kao pravo ličnosti. Kao što smo vidjeli, u Njemačkom poslijeratnom ustavno-sudskom iskustvu, ljudsko dostojanstvo je bazična vrijednost na kojoj počiva sistem zaštite ljudskih prava i ne svodi se, kao što je u jugoslovenskoj krivičnopravnoj i građanskopravnoj regulativi bio slučaj svođenja na neposrednu zaštitu časti, već i na zaštitu ostalih prava i sloboda, te se uz ovaj „stub časti“ u Njemačkoj formiralo i „opšte pravo ličnosti“. Ova tendencija se kroz rješenja Prednacrta GZ RS zagovara i u srpskom pravu. Da parafraziramo, sama čovječnost je dostojanstvo, dostojanstvo je ličnost, iznad svih drugih bića svijeta, koja nisu ljudi. Ono što je uzdignuto iznad svake cijene, što nema nikakav ekvivalent, to ima dostojanstvo, koje ima bezuslovnu i neuporedivu vrijednost i riječ „poštovanje“ jedini je dolični oblik cijenjenja.[7]

Pravni instrumenti građansko pravne zaštite prava ličnosti su:

-zahtjev za zabranu protivpravne povrede prava ličnosti ako ona neposredno predstoji,

-zahtjev utvrđivanje protivpravne povrede,

-zahtjev za prestanak poovređivanja koje je u toku,

-zahtjev za uzdržavanje od budućih povreda,

-zahtjev za uklanjanje posljedica učinjenih povreda,

-zahtjev za naknadu materijalne ili nematerijalne štete,

-zahtjev za objavljivanje informacije,

-zahtev za objavljivanje ispravke ili sudskje ili druge odluke nadležnog organa.[8]

Prednacrt predviđa i privremene mjere koje mogu biti preventivne, represivne ili garancijske.[9]

U svakom slučaju ukazala se prilika da se pravo na dostojanstvo formira kao opšte pravo ličnosti, kao osnovna garancija nepovredivosti integriteta ličnosti, pa tako i svih ličnih prava, bilo da su ona enumeracijom navedena kao posebna prava ličnosti ili nisu ni navedena, jer tada opšte pravo ličnosti služi za popunjavanje praznina i potpunu zaštitu ličnosti ne čekajući potez zakonoidavca da propiše posebno pravi ličnosti i odredi mu sadržinu.

 

Pravo na eutanaziju kao naličje prava na dostojanstvo ličnosti

 

Ovdje moramo učiniti digresiju i napomenu dovodeći u vezu odrednicu o pravnoj prirodi prava ličnosti sa odrednicom člana 87. Prednacrta Opšteg dijela GZ RS. U ovoj odrednici Prednacrta zagovara se legalizacija i dekriminalizacija eutanazije, kao saglasnog i dobrovoljnog prevremenog prekida života. Jedno od polja na kojima je dostojanstvo izloženo najozbiljnijim iskušenjima jesu bio-medicinske metode i biogenetički eksperimenti in vivo, počev od vantjelesne oplodnje, manipulacije genima ili genetskim inženjeringom, kloniranjem, kao postupcima koji gaze ljudsko dostojanstvo i relativizuju njegovu vrijednost pod izgovorom napretka i boljitka.[10]U prvom planu je napredak, ugroženost čovjekovog dostojanstva predstavlja gubitke pri napredovanju[11]. Ako je obaveza poštovanja ljudskog dostojanstva  ona najveća obaveza za svakoga, tada je to obaveza i za samog  subjekta, da sam ne ugrožava sopstveno dostojanstvo, ali i za sve druge. To je u prvom redu obaveza za državu koja, kada kao zakonodavac uređuje društvene odnose vodi računa da normiranjem uzme u obzir ljudsko dostojanstvo i promoviše normativna rješenja u skladu sa dostojanstvom a ne suprotno. Nije dopustivo koristiti metode ili rješenja koja čovjeka svode na objekt, ali je, s druge strane, nedopustivo ne postići normativna rješenja koja pomažu čovjeku da izađe iz ponižavajućeg, neljudskog, nehumanog položaja ili stanja u koje je zapao protivno svojoj volji ili bez volje. Nepovredivost dostojanstva čovjekove ličnosti ima i svoju stranu u smisllu koje čovjeku treba obezbjediti življenje dostojno čovjeka. Znači pored sekundarne zaštite ili postuliranih zaštitnih mehanizama, postoje neki dijelovi u koje još uvijek nije zašla zakonodavna volja kojima bi se dozvolilo voljno zadiranje u život nedostojan čovjeka usljed nepovoljnih zadravstvenih okolnosti. U tom kontekstu, u oblasti bio-etike i bio-prava imamo još uvijek neraspravljene kontroverze na tradicionalnu temu legalizacije abortusa i njegove zloupotrebe, do legalizacije eutanazije i mogućnosti njene zloupotrebe. Ako je za protivnike abortus-ubistvo, to je za protivnike eutanazije ova posljednja asistirano samoubistvo. U kontekst se ovdje pod dostojanstvo uvlači i pojam autonomije. Pristalice abortusa samo majci daju autonomiju izbora, a uskraćivanje izbora smatraju atakom na njeno dostojanstvo. S druge strane, protivnici ljudsko dostojanstvo pripisuju i fetusu. Nadalje su razvijene debate o opravdanosti pomoći ljekara pri samoubistvu, što se promoviše kao „dostojanstvena smrt“. Autonomija nalaže da se teško oboljelim omogući sloboda izbora do okončanja vlastitog života, a lišavanje tre mogućnosti značilo bi lišiti ih dostojanstva. Protivnici koncepta legalizacije eutanazije ističu da upravo legalizacija znači podrivanje dostojanstva starih, nemoćnih i umirućih ljudi.[12]Belgija je 2002. Dozvolila eutanaziju za starije od 18 godina, a 2014. Je ukinula dobnu granicu za eutanaziju. U 2012. Zabilježeno je 1.432 slučaja eutanazije u Beligiji. U Belgijskom zakonodavstvu predviđeno je pet uslova za eutanaziju: posljednji stadij neizlječive bolesti, konstantni nesnosni bolovi, više puta ponovljen zahtjev djeteta za eutanazijom, provjera psihijatara o uviđanju djetetovog značenja eutanazije i pristanak roditelja.[13]

Započetim regulisanjem prava na eutanaziju u okvirima građanskog zakonodavstva u Republici Srbiji afirmiše se civilističko stanovište o autonomiji ličnosti, pravu na odlučivanje o životu i smrti suprotno javnopravnom, dosada vladajućem konceptu, o javnom, državnom interesu za zaštitom života pojedinaca, jer je život svakog pojedinca od državnog interesa, te da država ima monopol na smrt te da eutanazija, kao lično pravo, nije dozvoljena. Ako prevlada kritika državnog tutorstva nad životom „njenih“ građana, otvaraju se vrata teoriji o tzv. „klizavoj nizbrdici“, po kojoj su mogućnosti zloupotreba na terenu eutanazije neminovna pojava i očekuje se u budućnosti.[14] Najzad, ako se eutanazija normira kao lično pravo biće potrebno izvršiti dekriminizaciju ubistva iz milosrđa i srodnih krivičnih djela pomaganja u samoubistvu, i sl.

Mada je, pozicioniranje eutanazije kao ličnog građanskog prava, inicirano prednacrtom GZ RS, ne treba gubiti iz vida da je to društveno pitanje o čemu svjedoči započeta javna raspreava o Prednacrtu GZ RS koja je otpočeta i prije nego što je utvrđen tekst prednacrta posljednjeg dana zasjedanja Kopaoničke škole prirodnog prava dana  17.decembra 2015. godine. Tako se iznose oprečni stavovi, pro et contra legalizacije eutanazije. Tako se ispostavlja da je pravo na tzv. „pasivnu eutanaziju“ legalizovano odredbom[15] Zakonom o zdravstvenoj zaštiti u Republici Srbiji. Prema dr Vesni Klajn Tatić, naučnim savjetnikom Instituta društvenih nauka u Beogradu,[16]aktivna eutanazija, kao aktivna pomoć neizlječivo bolesnom pacijentu koji neprolazno pati, naročito od psihičkih i fizičkih bolova je sporno pitanje koje treba riješiti donošenjem Građanskog zakonika Republike Srbije. Nadalje ona ističe da je formulacija u odredbi člana 83. Prednacrta GZ RS koja glasi:“ Pravo na dostojanstvenu smrt(eutanazija)“ besmislena, jer kada je neko mrtav nema više nikakva pravca i dodaje da bi taj član trebao da glasi „pravo na dostojanstvo u umiranju(eutanazija).“

Na drugom polu mišljenja je, prof.dr Slavica Đukić-Dejanović, koja aktivnu eutanaziju smatra legalizacijom ubistva, i osporava mogućnost da ljekari postupaju suprotno svome pozivu i medicinskoj etici, jer se nisu osposobljavali da olakšavaju kraj života, za koji nisu ni sigurni kada nastupa. Smatra da pasivna eutanazija, po prirodi stvari postoji, jer se ne može natjerati čovjek da se liječi ako on to neće.[17]

Mi bi se složili da je iznalaženje balansa između dostojanstva ličnosti i autonomije ličnosti izazov pred kojim je savremena etička i pravna misao. Ali ovo nas vraća na početak, na zadatak koji nije još uvijek urađen, a to je napor ka utvrđivanju prirode i pojma ljudskog dostojanstva. Da parafraziramo, na taj način bi bile sužene koordinate unutar kojih bi se tražili odgovori na ova i druga bioetička pitanja, te da se spriječi da u raspravama koje se tiču dostojanstva kao pobjednik izađe najglasnija i najvještija strana.[18]

Određena iskustva sa korištenjem ljudskog tijela, organa i tkiva u svrhu liječenja postoje u Srbiji. Na osnovu međunarodne regulative stvoren je unutrašnji pravni okvir kojim je pravno regulisano doniranje, transplantacije organa, ćelija i tkiva u Srbiji.[19]Regulativa je očito proizašla harmonizacijom sa Konvencijom o zaštiti ljudskih prava i dostojanstva ljudskog bića u pogledu primjene biologije i medicine u vezi presađivanja organa i tkiva ljudskog porijekla Savjeta Evrope iz 1997. godine sa Dodatnim Protokolom uz Konvenciju iz 2002. godine.[20]Ovim međunarodnim aktima zasnovani su principi kojih se pridržava i zakonodavstvo Srbije[21] i dalje ih razrađuje, a koji podrazumijevaju da se dostojanstvo i identitet svake osobe garantuju, bez diskriminacije; da se poštuje integritet, ostala lična prava i slobode; da je zabranjen komercijalni motiv i pristup ovim intervencijama, sticanje finansijske dobiti i trgovina. Ovo specijalno zakonodavstvo sadrži načela, opšte i posebne uslove za preduzimanje intervencija koje zadiru u integritet i dostojanstvo čovjeka, jer se čovjekovo tijelo koristi kao sredstvo za liječenje. Između ostalog, neophodan je pismeni pristanak davaoca, koji mora biti punoljetno, duševno zdravo i poslovno sposobno lice, tako da maloljetnici i duševno oboljela lica nisu u stanju da daju takav pristanak. Motiv davanja je od pravnog značaja, jer može biti samo humane prirode, iz razloga solidarnosti i nesebičnog pružanja pomoći, bez naknade.[22] Moguć je i odustanak davaoca, a nužan je i pristanak primaoca. Zanimljivo je pitanje tzv. „pretpostavljenog pristanka“, kada je pacijent u besvjesnom stanju i nije u mogućnosti da da pristanak. Tada je prepušten ljekarskoj savjesti, kada je ljekar taj koji odlučuje da je takav zahvat jedino rješenje i ako vjeruje da bi se pacijent, da je pri svijesti, saglasio sa takvim zahvatom.[23]Ovo, specijalno, zakonodavstvo sadrži i odredbe o krivičnim djelima u vezi sa transplantacijom organa, ćelija i tkiva koja se sastoje u prisiljavanju pacijenata, prodaji, kupovini ili organizovanju komercijalne aktivnosti, kao i učestvovanje u presađivanju, ako pacijent nije dao pismeni pristanak.

Na kraju za eutanaziju se govori da je to „ubistvo iz milosrđa“!? Da li je ovo pravna terminologija? Mislimo da nije, jer ako bismo se pravnički izražavali trebali bi eutanaziju označiti još apsurdnijim terminom, kao „pravedno ubistvo“? Da li je ova sintagma uopšte zamisliva? U svakom slučaju bi eutanaziju trebalo pravno kvalifikovati, a ne prekriti je stručno-medicinskom terminologijom. Takva pojava je uočena kod inkorporacije „ljekarske greške“ u sistem odštetne odgovornosti ljekara, pa se uz uslove odgovornosti pojavljuje i još jedan dodatni uslov koji eliminiše sve ostale ukoliko se ne može utvrditi u konkretnom slučaju. O tome je pravničku javnost upozorio profesor Miodrag Orlić, koji opravdano smatra da se pored utvrđivanja krivice ne bi mogao tražiti i ovaj uslov. Ljekar je za prouzrokovanu štetu odgovoran po subjektivnoj odgovornosti ako je kriv, jer je svojom radnjom namjerno ili iz nepažnje pričinio pacijentu štetu. Ljekarska greška ne može isključiti protivpravnost ako je ljekar kriv.[24] O suvišnosti pojma stručne greške pledira i Marija Karanikić-Mirić, kada ističe, parafraziramo, da se ponekad uz opšte uslove odgovornosti-u koje spadaju šteta, uzročna veza i krivica-dodaje još i stručna (profesionalna) greška. Pod stručnom greškom se podrazumijeva ono postupanje stručnjaka kojim se pričinjena šteta kvalifikuje kao stručna greška, odnosno postupanje suprotno pravilima odgovarajuće struke. Kako dalje ističe M.K.-Mirić, u našem pravu pojam stručne greške je obuhvaćen pojmom profesionalne krivice. Stoga je suvišno da se stručna greška izdvaja kao poseban uslov za zasnivanje građanskopravne odgovornosti makojeg stručnjaka, pa tako i ljekara na kojem je polju ovo interpoliranje do sada bilo najrasprostranjenije.[25] M.K.-Mirić nadalje razmatra odnos pojmova stručne greške i profesionalne krivice te ukazuje da to što je jedan stručnjak poštovao pravila svoje struke i postupao lege artis još uvijek ne znači da taj stručnjak nije kriv. Drugim riječima, krivica stručnjaka je odsustvo razboritosti i pažljivosti u postupanju po profesionalnim standardima, ali postupanje lege artis još uvijek ne znači da krivice nema, kao što je postupanje contra lege artis indikator, nagovještaj krivice.[26]

U ovom kontesktu možemo govoriti o odnosu nezamislivog pojma kao što je pravdeno ubistvo i ubistvo iz milosrđa odnosno eutanazije. Isto kao što ni pravedno ubistvo ne može isključiti protivpravnost kao ni krivicu kod eutanazije. Na prvi pogled izgleda da je srpski kodifikator oslonac za predlaganje odredaba o eutanaziji pronašao u pozitivnom uporednom pravu. Sigurno je da nije pošao putem koji je trasirao mnogohvaljeni kodifikator, Valtazar Bogišić. U tom smislu je zanimljiv nalaz antropologa Bojana Jovanovića.[27] Marina Vuličević pišući o djelu antropologa Bojana Jovanovića[28]navodi da je Bojan Jovanović da u srpskoj prošlosti, nasuprot povremenom navođenju, obred lapota nije postojao. To se može uzeti samo kao predanje o ubijanju starih, a ne stvarna praksa. Jovanović ponavlja da iako je njegova studija „Tajna lapota“ objavljena prije petnaestak godina i ponovno nedavno štampano drugo izdanje, i dalje u akademskim krugovima i široj kulturnoj javnosti postoji predrasuda da je u srpskoj tradiciji posojao navodni obred ubijanja starih. Na osnovu svojih anropoloških, istorijskih i etnoloških istraživanja po Jovanoviću je nesporno da obred o kojem se priča u tradiciji nije postojao niti ga treba poistovjećivati sa sporadičnim primjerima ostavljanja, žrtvovanja i eutanazije starih. Jovanović ističe da je savremena civilizacija zbog favorizovanja mladosti stvorila negativan odnos prema starosti i ostarjelima koje ostavlja na marginama društva. Zato je obred lapota, kao tradicionalna priča, postao metafora za primjere nebrige i neljudskog ponašanja prema ostarjelim osobama.

 

Pravo na surogat materinstvo kao naličje prava na rađanje

Na kraju izlaganja o legalizaciji „prava na dostojanstvo u umiranju“, Prednacrtom GZRS se na javnu raspravu upućuje i pitanje da li treba ozakoniti surogat meterinstvo? Radi se o ostvarenju želja za rađanjem djeteta  onih žena koje to mogu da ostvare sam,o korištenjem u te svrhe reproduktivnih organa druge žene koja u tom slučaju, iako nosi i rađa, ne postaje majka, a ona koja ne nosi i ne rađa nego samo infiltrira uz pomoć medicinske asistencije svoju jajnu čeliju postaje genetska majka. Surogat majka je žena inkubator koja pod određenim uslovima pristaje na ovaj postupak. Najvjerovatnije iz ekonomskih egzistencijalnih razloga. Jedni u tome vide šansu za one žene koje imaju želju za djetetom da je ostvare, a društvo da suzbija „bijelu kugu“.[29]Ugovorom bi se uređivali odnosi između genetske (biološke) majke i surogat majke i njenog supružnika ili vanbračnih partnera, kao i pitanje naknade troškova. Protivnici legalizacije ove bio-medicinske inovacije ističu da se Prednacrtom sva prava daju naručiocima rađanja djeteta od surogat-majke a nikakva surogat majci. Daje se mogućnost homoseksualnim parovima da naručuju djecu Negiraju se prava djeteta da ga rodi njegova majka s kojom je u psihoemotivnoj vezi još u prenatalnom periodu. Forsiraju se intersi raznih lobija, medicinskog, homoseksualnog i imućnih naručilaca i bojazan da se otvara tržište jeftinih inkubatora za proizvodnju djece za naručioce iz zapadnih zemalja, koje sada zabranjuju takvu praksu. Protivnici ovih prijedloga ističu da legalizacija surogat majke ne bi doprinijela povećanju nataliteta, a da bjelu kugu može da savlada samo jačanje sistema vrijednosti koji bi tradicionalnu porodicu i prirodno rađanje stavilo u centar društvene stvarnosti. Umjesto imitacije života potreban je stvarni život.[30]

 

Zaključak

Tranziciona društva od kojih se ultimativno zahtjeva da uhvate korak sa zapadnjačkim tržišnim demokratijama, kontuzovana su, između ostalog i zavođenjem „ljudskih prava“. Među prirodnim i samorazumljivim ljudskim pravima, kao što je pravo na život, zdravlje, slobodu i sl. Javljaju se i pojedina „egzotična“ ljudska prava koja tradicionalni društveni moral i donedavno patrijarhalni običaji nisu u stanju bespogovorno da slijede. Među takva spadaju i ova koja smo mi izložili. Napominjemo da pravo na eutanaziju nema opravdanja u religijskoj dogmi i praksi vjerskih zajednica. Hrišćanske crkve uče vjernike da su „čuda“ moguća, da su u Božjoj ruci i da vjernike koji duboko vjeruju takva čuda mogu dovesti do izliječenja od najtežih bolesti. Tajna rađanja je također božanska promisao, i bilo kakvo intervenisanje u tajnu začeća nije prihvatljivo za crkvene krugove.

Stoga se postavljaju dva zadatka pred zakonodavca koji je odlučan da ih legalizuje: prvo, da izvrši njihovu dekriminalizaciju ili da im ukloni zabrane ako već postoje u pozitvno-pravnom poretku ako rezultati društvene javne rasprave pokažu da je većina građana za uvođenje tih i takvih ljudskih prava u zakonodavstvo, a tek nakon toga da ih pravno uredi u odgovarajućem propisu. Za ovakva društvena pitanja nije dovoljan uobičajeni zakonodavni postupak, već njihovo ozakonjenje predstavlja referendumsko pitanje.

 

 

[1] Moto iz knjige: Branko Perić: Povratak pukovnika Kalamande, Prosveta, Beograd, str.76.

[2] Odsek 3., čl. 80 – 87.

[3] Ibid., 174.

[4] Pravna enciklopedija 2, 1985., Beograd, „Savremena administracija“, str. 1597.

[5] Gajin., op. cit., 87.

[6] Vladimir V. Vodinelić, Pravo na ljudsko dostojanstvo, Zbornik PFZ, 39 (5-6), 726

[7] Ibid., 725.

[8] Član 85 Prednacrta GZ RS

[9] Član 86. Prednacrta GZ RS

[10] Ibid.

[11] Ibid., 720.

[12] Milinković,I.:op.cit. 160.

[13] Prema izvještaju „Blic“ , 15. Februar 2014. godine

[14] Peus E Gregori. Klasični slučajevi iz medicinske etike-opis slučajeva koji su uobličili medicinsku etiku, sa njihovom filozofskom, pravnom i istorijskom pozadinom, „Službeni glasnik“, Beograd, 2007, str. 205.

[15] „Pacijent ima pravo da predloženu medicinsku meru odbije, čai i u slučaju kada se njome spasava ili održava njegov život“

[16] Prema „Blic“-u od 3. Januara 2016. godine

[17] Ibid.

[18] Prema: Milinković,I.: op.cit. 162.

[19] Vidi više: prof.dr Slobodanka Konstantinović Vilić, Pravno regulisanje doniranja, transplantacije organa, ćelija i tkiva u Srbiji, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu, br. LIX, str.27-49

[20] Ibid.,28.

[21] Zakon o transplantaciji organa Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 72/09); Zakon o transplantaciji ćelija i tkiva Republike Srbije(„Službeni glasnik RS“, broj 72/09)

[22] Ibid., 39.

[23] Ibid., 40.

[24] Miodrag V. Orlić, „Zakon o zdravstvenoj zaštiti i odgovornost lekara za prouzrokovanu štetu“, poseban otisak iz časopisa Pravni život 7-8/2012, Udruženje pravnika Srbije, Beograd 2012.

[25] Marija karanikić-Mirić, „Odgovornost javnih beležnika u srpskom građanskom pravu“, Pravni život, br. 10/2014, 579.

[26] Ibid., 580.

[27] Bojan Jovanović, „Svetovi antropološke imaginacije“, Hesperija, 2014.

[28] KUN-kulturni dodatak, „Politika“ subota 3. Januar 2015., str.05

[29] Dr Mima Fazlagić, specijalista ginekologije i akušerstva, prema anketi „Blic“- 10,januara 2016. godine

[30] Dr Miša Đurković, Institut za evropske studije, prema anketi „Blic“- 10,januara 2016. godine